5. Tο περιεχόμενο του Shahnameh:

Ποιά ακριβώς ήταν η πρώτη μορφή του Shah-Nameh, όπως αρμόστηκε στο ποιητικό εργαστήριο του Ferdwosi, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Ανάμεσα στα χρονολογημένα χειρόγραφα που έχουμε στην διάθεσή μας, δεν βρίσκεται σήμερα κάποιο που, εξακριβωμένα, να θεωρείται πώς αποτελεί ακριβές αντίτυπο του πρωτοτύπου. Το παλαιότερο γνωστό χειρόγραφο του ποιήματος, στολίζει την εθνική βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας, έχει συνταχθεί το 1217 μ.Χ., είναι ημιτελές και γράφτηκε 200 χρόνια μετά το θάνατο του ποιητή.
Το πρόβλημα της ανασύστασης του πρωτότυπου κειμένου του Shah-Nameh, έγκειται κυρίως στο γεγονός, ότι κατά την προφορική μετάδοση του έπους από γενιά σε γενιά, το περιεχόμενο δέχθηκε αλλοιώσεις, έτσι που χειρόγραφο από χειρόγραφο, να παρουσιάζει σημαντικές διαφορές. Βέβαια, είναι γνωστό πώς κι ο ίδιος ό Ferdwosi, είχε στην διάθεσή του περισσότερες, της μιάς, εκδοχές των ιστοριών που περιγράφει. Μάλιστα, επέλεγε σκόπιμα μια απ’ αυτές, στην οποία και επέμενε, αγνοώντας τις υπόλοιπες. Παρά τις παραλλαγές όμως, σχετικά με το περιεχόμενο κάποιων ιστοριών, ανάμεσα στα διάφορα χειρόγραφα, όλα τα αντίτυπα του Shahnameh ακολουθούν την ίδια τριμερή πορεία στην οποία και οι μελετητές χωρίζουν το έπος: Μυθικό, Ηρωικό και Ιστορικό.
Στο μυθικό κομμάτι του έπους, αναπαρίστανται πλήθος πρόσωπα και διηγήσεις της Αβέστα είτε αυτούσιες, είτε με παραλλαγές. Θεότητες εμφανίζονται άλλοτε με την μορφή βασιλέων, άλλοτε με την μορφή ηρώων του καλού η του κακού κι άλλοτε με την μορφή σοφών συμβούλων, εχθρών, η δαιμόνων. Το Shahnaneh, περιγράφει συνολικά τις ιστορίες 13 βασιλέων που οι αρετές τους, στο πρώτο τμήμα του έπους, αντιστοιχούν με τα διάφορα εξελικτικά στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού.

Η αφήγηση κινείται ελεύθερα μέσα στο χρόνο, χωρίς ν’ ακολουθεί αυστηρά γραμμική πορεία. Μερικοί από τους χαρακτήρες, ζουν για εκατοντάδες χρόνια (όπως και πολλοί απο τους χαρακτήρες της βίβλου), ενώ πολλές από τις λεπτομέρειες, των ιστοριών του έπους, μας είναι οικείες μιάς κι εμφανίζουν εξαιρετικές ομοιότητες με ιστορίες είτε από την αρχαία ελληνική μυθολογία (κυρίως τον Ησίοδο), είτε από την βίβλο (π.χ. σφαγή των νηπίων).

Πολλά από τά πρόσωπα (σάχες και ήρωες) έρχονται και παρέρχονται, επανεμφανίζονται και φεύγουν. Η μόνη διαρκής εικόνα, είναι το ίδιο το Ιράν καθώς και η διαδρομή του ήλιου από ανατολή σε δύση, που καμμιά δεν μοιάζει με την προηγούμενη όμως παραμένουν η μόνη σταθερά στο πέρασμα του χρόνου. Ο πατέρας χρόνος , μια κρόνια κυρίως εικόνα , είναι ο υπενθυμιστής της τραγωδίας των θανάτων και των απωλειών, πάντα όμως εμφανίζεται η επόμενη ανατολή φέρνοντας μαζι της την ελπίδα της καινουργιας μέρας.
***

Στον πρώτο κύκλο, οι μάχες διεξάγονται ανάμεσα στο καλό και το κακό ως αυθύπαρκτες εξωτερικές οντότητες, όμως προς στο τέλος του και στην αρχή του δεύτερου κύκλου, το καλό και το κακό εκδηλώνονται ως ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης.

Στο δεύτερο κύκλο, βλέπουμε τις αρχές του οικογενειακού μίσους και το κακό να διαπερνά την ανθρώπινη φύση κι ολους να εμπλέκονται σ ένα κύκλο μίσους, εκδίκησης και αίματος. Στον τρίτο κύκλο, αναπολούμε μια σειρά από πεπτωκότες σάχες. . Υπάρχει μάλιστα μια ιστορία αναλογη με αρχαιοελληνικής της Φαίδρας του σάχη Kay Kavus, της συζύγου του Sudabeh του πάθους της και της απορριψής της από τον ανηψιό του βασιλιά Siyavosh.

Στον επόμενο κύκλο, όλοι οι παίκτες είναι αντιπαθείς, εγωιστές και κακοί.

Αυτά τα έπη είναι και τά σκοτεινότερα στο σύνολο του Shahnameh τα περισσότερα από τά οποία όμως παρέχουν μια κάποια λύση η κάθαρση. Αυτό το σκοτεινό ύφος ίσως απηχεί δυο πράγματα: την κατάκτηση των περσών απο τούς άραβες, και μια αντανάκλαση των τελευταίων ημερών του ζωοραστρισμού, όπου επλήγετο απο αιρέσεις και κατά κάποιο τρόπο η αισιόδοξη οπτική των ζωροαστρών σχετικά με την ικανότητα εκλογής του ανθρώπου είχε αγγίξει τά ορια της άρνησης και του κόσμου και της ίδιας της ζωής.

Το πιό ενδιαφέρον όμως στοιχείο του έπους είναι οι χαρακτήρες του. Ολοι οι ήρωες του Ferdowsi είναι σύνθετες προσωπικότητες. Κανείς τους δεν αποτελεί αρχέτυπο η μαριονέτα. Οι καλύτεροι χαρακτήρες έχουν άσχημα ελλατώματα και ροπές, ενώ οι χειρότεροι στιγμές ανθρωπιάς και αρετής.

Απο τήν απεικόνιση των χαρακτηριστικών των κεντρικών ηρώων του έπους , τοσο θυλικων όσο και αρσενικών, αποκαλύπτεται η ζωροαστρική αντίληψη της ανθρώπινης κατάστασης που όπως και ο χριστιανισμός μετέπειτα, δίνει έμφαση στην ελεύθερη ανθρώπινη βούληση.