4. Το Shah-Nameh ως σύμβολο εθνικής ταυτότητας

Το Shahnameh, άν και η συνολική του μελέτη, μόλις τά τελευταία χρόνια απασχολεί τη δύση, αποτελεί αναμφίβολα ένα απο τά σημαντικότερα ποιητικά έργα με παγκόσμιο λογοτεχνικό ευρος, ισάξιο με τά έπη του Ομήρου, τό έπος του Γκιλγκαμές, τη Μαχαμπαράτα και τη Ραμαγιάνα .

Πάνω απ όλα όμως το Shahnameh, όπως σημειώνει ο Bertold Spuler, λειτούργησε ως ο μύλος που παρήγαγε την αυτεπίγνωση της ιρανικής εθνικής ταυτότητας. Γιατί οι Ιρανοί, είναι ο λαός που, στην κυριολεξία, επιβίωσε μέσα και δια μέσου των ποιητών του και των ποιημάτων του κι η σημασία των ποιημάτων του Ferdwosi στην διατήρηση του ιρανικού ήθους και χαρακτήρα, υπο συνθήκες πολιτικου και στρατιωτικού ζυγου, υπήρξε τεράστια.

Ό ρόλος του έπους ήταν ανέκαθεν πολιτικός. Απευθυνόταν στην κοινότητα, ενίσχυε την συλλογική της μνήμη και μετέδιδε το αίσθημα της ιστορικής της συνέχειας κι ενότητας μέσα από την κοινή γλώσσα. Η εσωτερίκευση, η αναπαραγωγή, η διάχυση κι η ενίσχυση του συνδετικού αισθήματος που μοιραζόταν η κοινότητα, περνούσε από τους διαύλους της απομνημόνευσης και της δημόσιας απαγγελίας του ποιήματος. Όμως, η επική ποίηση έχει μια εγγενή παραδοξότητα: θελημένα η αθέλητά της υπερβαίνει τον αρχικό της σκοπό, που είναι σε πρώτο επίπεδο εθνικός και φυλετικός και γίνεται παγκόσμια, χάρη στον έντονα ανθρωποκεντρικό της χαρακτήρα.
Στο Shahnameh λοιπόν, όπως σε όλα τα μεγάλα έργα τέχνης, δεν έχουμε να κάνουμε απλώς και μόνο με ανακλαστικές αναπαραστάσεις γεγονότων, που οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ως ιστορικά, με το αξιακό σύστημα μιας αρχαίας θρησκείας και την ανάγκη διατήρησης της πνευματικής ανεξαρτησίας κι έκφρασης ενός λαού, σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή, αλλά έχουμε να κάνουμε επίσης και με τρόπους, που ο πνευματικός πολιτισμός κινείται μέσα στο χώρο και το χρόνο και γίνεται τμήμα της παγκόσμιας ανθρώπινης κληρονομιάς.
Οι Πέρσες, που μέχρι την Αραβική κατοχή (7ο αι.) υπήρξαν η δεύτερη μεγάλη πολιτική δύναμη στην Μεσόγειο μετά την Ρώμη, σε αντίθεση με τους Αιγύπτιους, που αφομοιώθηκαν πλήρως από την αραβική κουλτούρα, δεν είχαν καμιά επιθυμία καίτοι, άλλοι υποχρεωτικά άλλοι εθελοντικά, είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, να παραδώσουν την πνευματική τους ταυτότητα στην επιρροή ξένων κατακτητών. Έκαναν λοιπόν ότι περνούσε από το χέρι τους προκειμένου να την υπερασπιστούν. Διατηρήσαν σχεδόν όλες τους τις πεποιθήσεις, έθιμα και συνήθειες μεταμφιεσμένες μέσα στις αρχές της νικητήριας θρησκείας, χρησιμοποιώντας σαν κύριο όπλο τη γλώσσα και τις εθνικές ιστορίες. Έτσι, στην συλλογική μνήμη του ιρανικού λαού, η ιστορία αναμίχθηκε με θρύλους και μύθους προκειμένου να αναβιώσει το παρελθόν της με ένα νέο μανδύα, που δεν θα ήταν φανερά ασυμβίβαστος με την πίστη των κατακτητών.
Στις αρχές του 9ου αι. μ.Χ, οι περισσότεροι τοπικοί κυβερνήτες ήσαν Ιρανοί και, παρόλο που είχαν διοριστεί από τους Άραβες χαλίφηδες, η διοικούσαν με την συναίνεσή τους, ίδρυσαν δικές τους τοπικές δυναστείες. Για να εδραιώσουν το δικαίωμά τους να κυβερνούν και να κερδίσουν την αφοσίωση του λαού, οι περισσότεροι από τους κυβερνήτες αυτούς επέδειξαν εθνικιστικό ζήλο, αναβιώνοντας και προωθώντας τις ιρανικές παραδόσεις. Ένας από αυτούς ο Αbu Mansour Abd-ur-Razzaq (κυβερνήτης της Tus της επαρχίας Khorassan), σύνεστησε μια ομάδα ιστορικών και επιστημόνων με σκοπό να συντάξει ένα βιβλίο που θα απεικόνιζε θρυλικά τήν ιστορία του Ιράν από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι την πτώση της σασανικής δυναστείας. Η επιστημονική αυτή ομάδα χρησιμοποίησε ως πηγές τα διασωζόμενα κείμενα της Pahlavi και ιδιαιτέρως το Khudaynmneh (βιβλίο των βασιλέων) και τις προφορικά μεταδιδόμενες, ανά γενιά, ιστορίες και μύθους.

Το βιβλίο αυτό, που συντάχθηκε σε πεζό λόγο και σήμερα σώζεται μόνο η εισαγωγή του, χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον Ferdowsi ως κύρια πηγή για την στιχοποιία του Shahnameh, με δευτερεύουσες τις αφηγηματικές παραδόσεις που μεταδίδονταν απομνημονευμένες μεταξύ των dehgans, (αριστοκρατών γαιοκτημόνων που ήσαν και οι πραγματικοί φορείς της περσικής γλώσσας και διανόησης ).

Ο Ferdowsi, που ήταν κι ο ίδιος ένας dehgan, εμμετροποιώντας το Shahnameh, όχι μόνο διέσωσε τις επικές ιστορίες και τους μύθους από την λήθη αλλά, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά την περσική γλώσσα, συνέταξε μια ζωντανή ομολογία της ιρανικής πνευματικής ανεξαρτησίας. Τήν εποχή που η Avesta, και τα ιερά ζωροαστρικά κείμενα είχαν αντικατασταθεί από το Κοράνι κι οι ιεροί βωμοί από τα τζαμιά, ήταν το Shahnameh πού ενσάρκωνε την ιρανική κοσμοθεώρηση και ιστορία και στο οποίο οι άνθρωποι αναγνώριζαν το έγγραφο της εθνικής τους ταυτότητας.